Epiko at Kasaysayan

Kahit na mahalaga ang pagkakaroon ng iisang pagtingin ng bawat bansa sa iisa nga namang mundo, hindi pa rin maikakailang kailangang pahalagahan ang mga sariling atin, mga sariling atin na maaaring tingnan bilang mga simulain ng ating unang pagtingin sa mundong ating nasilayan. Singhalaga ng kasaysayan, maaari nating gamitin ang pag-aaral sa mga sariling atin na ito, tulad na lamang ng mga epiko, para makilalang lubos ang ating mga ugat, ang ating mga pinagmulan at para makita natin kung paano nga ba tayong humantong sa ganito, kung ano nga ba talaga ang meron tayo, at kung may maipoproject ba tayong mukha na kaiba sa ipinoproject ng ibang bansa sa atin. Kailangan ba talaga nating makilala? Bakit kailangan nating maiba? Maigi bang alam natin kung anong meron sa kontemporaryong panahon nang hindi nalalaman kung ano ang meron noon? Hindi na ba dapat pahalagahan kung ano ang taal sa atin? Kung magsusuri ako ng dalawang etnoepiko ng Pilipinas, maaari ko bang sabihing nakapaloob sa mga ito ang ilang mga bagay na sa atin lang talaga nagmula at hindi na talaga makikita pa sa ibang anyo ng panitikang oral sa ibang bansa? Kung gayon, nais ko sanang simulan ang epiko tungkol kay Sandayo. Sa simula ng kuwento ni Sandayo, sa kanyang pagkapanganak pa lamang ay makikita na ang pagiging kakaiba nito. Sinasabi lamang marahil nito na mahalaga sa mga Pilipino ang panibagong buhay. Mahalaga at iniingatan sa ating bansa ang mga bata at buntis hindi lang dahil sa kanila nakatakda ang hinaharap ng bayan kundi ang panibagong buhay ang nagsisilbing panibagong mga bagay na magaganap sa patuloy na kurso ng mundo. Makikita sa maraming mga epiko, na ang mga bayani ang nagsisimula ng mga bagay-bagay, o nagpapatakbo ng mga pagbabago sa bawat lugar na kanyang komunidad. Maaari kong sabihing isa siyang instrumento ng pag-usad ng mga komunidad at mga pangyayari. Ang ganitong pagpapahalaga sa mga panibagong buhay ay pagpapahalaga sa inaantabayanang pagdaragdag sa pag-unlad ng mundong kanyang sisilangan. Si Sandayo ay binigyan ng kanyang ina ng mahihiwagang bagay. Dalawa ang maaari kong tukuyin mula sa bahaging ito ng epiko: (1) ang lubos na pagkalinga ng ina sa kanyang anak at (2) hindi nag-iisa ang bayani. Ang mga pamilya nga naman Pilipinas ay sinasabing extendedly tied. Kumbaga, matindi ang pagkakakapit ng mga anak sa kanyang mga magulang. Mahirap makipaghiwalay, di tulad sa ibang bansa, maaari nang magsarili ang mga anak kapag naabot na silang isang certain na edad. Dito sa Pilipinas, hindi. May mga anak na may pamilya na’t lahat ngunit nakatira pa rin sa bahay ng kanilang magulang. Ang mga matatanda sa ibang bansa, kadalasang ipinadadala na sa mga home for the aged samantalang ditto sa atin, naaabutan pa ng mga lolo’t lola ang kani-kanilang mga apo. Ang ganitong matinding pagpapahalaga at pagkilala sa mga miyembro ng pamilya ay nalalayo sa paningin at kontekstong Pilipino. Para naman sa hindi nag-iisa ang bayani, hindi na alien sa ating mga Pilipino ang pagkakaroon ng paniniwala. Ayon sa isang kong prof na hindi ko na babanggitin ang pangalan, ang pagkakaroon ng paniniwala ng isang tao ang siyang magpapatakbo sa pag-unlad at pagkilos niya sa kanyang mundo. Mahihirapan ang isang indibidwal na mamuha kung wala siyang pinaniniwalaan sa buhay na siyang magpapagaan sa kanyang loob at  tutulong sa kanayang tumindig sa araw-araw niyang paggising sa umaga. Wala pang mga mananakop, meron nang diyos at diyosang mga sinasamba ang mga sinaunang Pilipino. Pagdating nga mga Espanyol, dahil sa likas na paniniwala na merong mas makapangyarihan sa atin, niyakap ng karamihan ang Kristiyanismo. Mahirap tanggapin para sa isang Pilipino na walang gumagabay sa kanya na hindi niya nakikita. Madalas, kung kanyang iisipin, aatakihin siya ng konsensya sa bawat galaw niya sa mundo, na para bang may nanonood sa kanya. May mga sinaluhan ding feast at kasal si Sandayo, patunay lamang ng pagpapahalaga ng mga Pilipino sa mga okasyon. Lahat na lang ng okasyon, may pakain. Parating kailangan may okasyon sa mga nangyayari sa buhay natin. Kasal man, piyesta ng Sto. Niño o nakapasa sa board exam, dapat na magcelebrate ang mga Pilipino. Ang ganitong kasiyahan ay kalat naman na, lalung-lalo na pag Pasko. Ang pagpapahalaga sa mga kasiyahan at pagkakaroon ng pagdiriwang ay hindi lamang sa pagkain kundi pagkakaroon ng mga sayawan at kantahan – pagkahilig sa musika, sa panitikang oral, na uso pa rin sa mga Pilipino. Nagkaroon din ng pagkakataong namatay si Sandayo ngunit muling binuhay ni Bolak Sonday dahil sa binawi niya ang espiritu nito. Wala pa man ang 3 day resurrection ni Hesus ay naniniwala na ang mga sinaunang Pilipino sa muling pagkabuhay, sa konsepto ng espiritu at kaluluwa, sa life after death. Hindi ba’t naituro na sa atin ang isinasalaysay na konsepto sa banga kung saan merong nagsusundo sa kaluluwa at maghahatid sa kanya sa kabialng buhay lunad ng isang bangka? Sa ngayon, maraming nangyayari kapag may namamatay na kamag-anak sa Pilipinas. Nagmumukha mang pagdiriwang dahil sa dami ng mga nagsusugal at kumakanta ng videoke tuwing may lamay, mahabang pangyayari ito na maraming pumupunta at nagpapahalaga. Sa Hudhud naman, napahahalagahan ang dangal at kagitingan ng mga bayani. Ang kagitingang ipagtanggol ang kanilang lugar para maitaguyod ang pansariling dangal na walang hanggang itataguyod ang pahahalagahan ng kanilang mga kasama. Kaya nga mahalaga sa ating mga Pilipino ang Inang Bayang Pilipinas, kaya nga’t makailang ulit na binabawi natin ang ating bansa, kaya nga’t may kailangan tayong patunayan sa ibang bansa, dapat nating unawaing likas na sa mga Pilipino ang makilala ng ibang bansa. Hindi ba’t noong isang taon lang, sumikat ang meme sa internet pati na rin sa iba pang anyo ng media ang slogan na “It’s more fun in the Philippines?” Ang pagiging hospitable natin sa ibang mga tao ay gusto nating ginagawa para magkaroon sila ng maiging pagtingin sa kung ano ang meron tayo, ano ang kaya nating gawin, kung sino mismo tayo. Ang ganitong patagong pagpapakilala sa ibang tao ay dapat na hindi kinakalimutan kaya’t hindi dapat binabalewala ang pag-aaral sa mga epiko ng Pilipinas. Ang mga epikong nabanggit ay inaawit ng isang chanter na kadalasan ay isang babae. Maaari ko bang idikit ito sa pagiging mahiligin nating mga Pilipino sa musika? Makabuluhan pa rin ang mga epiko sapagkat hindi lamang nila ipinakikilala ang ating mga sarili sa ibang bansa bagkus ipinakikila rin ng mga ito sa atin kung sino nga ba talaga tayo. Kapag sinabi kong ganito, hindi ko sinasabing kunwari lang o kathang-isip lamang ang binuo nating mga sarili natin. Sinasabi ko ang mga ito bilang mga ugali at tradisyong taal sa atin at halos lahat ng mga Pilipino nama’y makarerelate. Kung hindi nadiskubre ang mga ganitong bagay, ano na lamang ang gagamitin nating mga batayan sa mga nauna nating pagtingin sa mundo? Makikilala na lamang ba natin ang ating mga sarili dahil sa mga lenteng isinusuot sa atin ng ibang bansa? Ang kultura nga ay salamin ng ating kultura pero tayo nga ba ang may control sa salamin? At tanong pa ng isa kong prof, "Tayo nga ba ang may hawak sa salamin?"