Elef

Maraming posibilidad ang puwedeng mangyari kapag ang isang bansa o isang lugar ay mayroong iba’t ibang wikang ginagamit ng mga tao. Maaaring hindi ganoong magkakaugnay tulad ng Switzerland na may German, French at Italian bilang kanilang mga opisyal na wika, dahil sa may iba’t ibang grupo rin marahil sila ng tao na magkakaiba ang unang wikang ginagamit. Sa Canada rin ay mayroon parte sa kanilang lugar na French ang wikang ginagamit at iba pa rin ang Canadian English bilang variation ng wikang English na sinasalita sa kapitbahay nilang Amerikang may American English naman. Maaari rin namang magkakaugnay halos lahat ng mga wika sa isang bansa tulad ng kung anong nararanasan ng Pilipinas sa ngayon. Mayroon din naman kasing teoryang nagsasabing maaaring nanggaling sa iisang wika ang lahat ng wika. May teorya rin naman umaangkop ang wikang ginagamit base sa lugar na tinitirhan ng taong gumagamit nito. Dahil nga naman siguro sa pagkakaiba ng mga lugar sa buong mundo, hindi na rin mahirap sabihing pupuwede nga naman talagang magkaroon ng malalaking pagkakaiba sa mga wika ng lahat ng tao sa mundo kahit na, ayun na nga, pare-pareho lang naman tayong mga tao.

Sa aking mga nakalap ng datos, at base na rin sa nagawa naming table dati tungkol din sa mga wika sa Pilipinas, hinding-hindi pa rin ako nakahanap ng ibang translation sa mata ng Filipino mula sa iba pang mga malaking wika sa bansa. Ipinagtataka ko talaga ito sapagkat bakit ito lang talaga ang magkakapareho sa dalawang beses kong pangangalap ng salin ng salitang mata? Pinag-uusapan ba ng mga ninuno natin ito dati kapag nakikipagkalakalan sa kanila? Bakit iisa lang? Ito ba ang una nating nakikita sa mga bago nating nakakasalamuha? Gustung-gusto ba nating tumitingin sa mata? Hindi ko alam. Pero mula rito, maaari ko namang sabihing magkakapamilya nga ang mga wika natin sa Pilipinas. Sa pangalawang salitang aking napili e napansin kong kakaunti lang ang nagpapalit ng mga titik sa salitang ‘bahay’. Naglalaro lamang sa mga titik na ‘l’ at ‘y’ ang mga magkakahawig na salita. Nariyan din ang kamot at gamat para sa mga kamay. Magkahawig din ang lima at ima sa ibang mga wika para sa nabanggit na napiling salita. Mula sa pagkakahawig na mga ito ay makikita na ang mga tunog ng salita  sa wikang ginagamit o depende na rin sa lugar na ginagamitan nito ay nag-iiba o nagkakaroon nga naman ng variation. Variation sapagkat hindi naman nagkakalayo (tulad nga ng pagkakalarawang magkakahawig) ang mga salita kapag pinakikinggan ang mga ito. Madaling maintindihan kahit na iisang tunog lamang ang papalitan. Nagkakaroon ng mabilis na pagkakaunawaan dahil nga sa malapit sa nauunawaan o naaalalang tunog na nakaimbak sa memory ng isang taong marunong ng wika sa Pilipinas.

Sa ganitong pagkakahawig , tulad ng nagpapalitang ‘d’ at ‘r’ sa ido at iro para sa aso ng Hiligaynon, Bisaya at Mansaka, at ayam naman sa mga wikang Waray, Bikolano at Romblomanon, may dahilang heyograpikal pa rin ang makikita kung titingnang mabuti ang lokasyon ng mga wikang ito sa mapa ng Pilipinas. Nagkakaroon ng pagkakahawig kung magkakalapit nga lang naman ang mga lalawigan, naipapasa ang mga termino, nagagamit ng magkakalapit na mga tao kapag pumupunta sila sa iba’t ibang lugar na malapit sa kanila, at maaaring naipapasok sa wika ng pinuntahang lugar o maaaring isang pamilya lang din o angkan ang pinagmulan saka sila naghiwa-hiwalay ng titirhan para sa mas malawak na sakop at mas mainam, kumportable at maayos na pagkakahati ng mga yamang kailangan nila sa kanilang ikabubuhay. Ang kasong ito ay maaari lang sigurong ipasok sa mga ninuno pa natin, kaya marahil ay nagkakaroon pa ng iba’t ibang variation at pagkakahawig sa mga salita ng iba’t ibang wika ng Pilipinas. Magandang bagay na rin siguro ito sapagkat mas mabilis tayong magkakaunawaang mga Pilipino kung may ganitong maliliit na gap lamang ang mayroon sa iba-ibang tipong bokabularyo ng maraming wika. Kung madali lang din naman tayong magkakaintindihan e malaking bagay na rin iyon para maraming tao na ang nakikilahok sa pagtulong ng pagtataguyod ng isang bansa dahil sa madali lang sana para sa lahat ang pakikipagtalastasan at pagpapasa, pangangalap at pag-aayos ng mga impormasyon.

Pero Kasi...

Ayon kay Newmark (1988), mula sa kanyang dalawang aklat kung saan inilahad ng tagasalin ang labing-walong teknik ng pagsasalin, ang one-to-one translation o isahang tumbasan ay ang literal na salin na may isa-sa-isang pagtutumbasan ng salita sa salita, parirala sa parirala, sugnay sa sugnay, o pangungusap sa pangungusap. Ipinalalagay na kapag humahaba ang yunit ay mas hindi angkop ang pamamaraang ito. Mula rito, maaaring sabihing hindi sa lahat ng pagkakataon sa pagsasalin ay pupuwedeng gamitin ang teknik na ito. Hindi rin naman pupuwedeng marahil na iisang teknik lamang ang magagamit sa pagsasalin ng isang buong akda o teksto. Madalas, sa mga karanasan sa pagsasalin e nakagagamit ng higit pa sa tatlong mga teknik ang tagasalin para mas makabuo pa siya ng pinakaitatampok na akdang maiintindihan ng kanyang target na audience.

Nabanggit na kaninang isa-sa-isa ang magiging tumabasan kapag napagdesisyunan na ng tagasalin na gamitin ang teknik na ito. Simula sa salita-sa-salita, umabot ito hanggang sa pangungusap-sa-pangungusap. Pero nilinaw rin sa babasahin na hindi rin naman ito aangkop lalung-lalo na sa mga malalaking yunit. Siguro’y mas makasisiguro ang isang baguhang tagasalin katulad ko na gamitin lamang muna ang teknik na ito sa yunit na isa-sa-isa hanggang sa mas malinaw kong makita kung mabisa pa nga ba sa ibang yunit o may mas aakibat pang ibang teknik sa mga kailangan o nais kong isalin.

Halimbawa na lamang, sa yunit na salita-sa-salita, kung isasalin ko ang Ingles na, “The puppy is cute,” sa Filipino, gamit ang teknik na kanina ko pa binabanggit, makukuha ko ang, “Ang tuta ay kyut.” Malinaw na sa unang halimbawa na bawat salita sa pangungusap ng source language na Ingles ay naisalin o may katumbas mula sa aking salin sa Filipino na pangungusap, apat ang salita sa una, dapat bang apat din ang kailangan kong makuha sa target language? Pansinin ding ang cute ay isinalin ko sa kyut, gamit pa ang ibang teknik ng pagsasalin ayon kay Newmark: ang naturalisasyon. Pero alam ko namang maididiscuss pa ang teknik na ito sa iba pang papel. Nais ko lamang sanang ipuntong hindi lamang nadidikit sa iisang teknik ang pagsasalin sa isang pangungusap. Tulad ng nabanggit ko kanina, hindi iisang teknik lamang ang magagamit sa iisang akda. Dagdag pa rito, maaaring higit pa sa isa ang magagamit na teknik sa pagsasalin ng kahit isa man lang na pangungusap.

Hindi man ganoon kamalay sa atin, ang mga Pilipino ay madalas ding gamitin ang teknik na ito sa pagsasalin. Dahil nga sa pagiging bilinggwal ng ating bansa dahil sa pagtuturo ng Ingles, naeexaggerate natin paminsan-minsan ang pagsasalin kapag gusto nating magpahayag sa Ingles. Tulad ng sinabi ng isa kong prof, kapag gusto nating Englishin ang pangungusap na, “Ako ay tapos na,” malimit na maririnig natin ang, “I am finished already,” na kung titingnang mabuti e hindi na kailangang marinig pa ang already. Dahil sa marahil ay nais talaga nating maisalin lahat ng salita sa Filipino sa target na language, hindi sinasadyang sumosobra tayo hanggang sa umabot tayo sa lugar o bagay na sa tingin natin ay tama.