Hindi na
magiging mahaba ang pangalan niya. Sana maging mainstream pa rin siya.
Si
Rizal, noong nagsisimula pa lamang matuto sa kanyang mga magulang ay natuto nang
maging malapit sa Diyos Kristiyanismo at intelektwal dahil sa kahiligan sa
pagbabasa. Kung mabubuhay si Rizal, kung magiging kaedad ako ni Rizal noong
bata pa lamang ako, kung saan hindi pa ganoon katindi ang pagiging uso ng social
media sa internet, lalung-lalo na sa Pilipinas, maaaring maging palabasa pa rin
siya at relihiyoso dahil sa kahit naman na nagpatalo na ang mga Espanyol at
umalis na ng Pilipinas ay nanatili pa rin ang relihiyong Kristiyanismo. Hindi
ito nawala kaya naman ang puntong relihiyong nakuha ni Rizal sa kanyang mga
magulang ay hinding-hindi mawawala. Ang
pagiging relihiyoso ni Rizal ay isang malaking bagay pa rin kung tutuusin
sapagkat ito ang malaking sumasakop sa kung paanong tinitingnan ng mga Pilipino
ang buhay nila. Dahil sa napatunayan mula sa mga binasang kabanata sa buhay ni
Rizal sa klase, ang pagiging palatanong tungkol sa “mahihirap” na bagay ni
Rizal ang naglunsad din sa kanya upang kuwestiyunin hanggang sa talikuran niya
na rin mismo ang “Kristiyanismo” na ipinakilala sa kanya ng kanyang magulang.
Hindi ba’t alam niyang ang relihiyon ay hindi isang masamang bagay, na mabait
ang Diyos at matulungin pero ang kinalakhan niyang panahong habang
nakasasalamuha ang mga prayle, sa ilalim ng kolonyalismo ay hindi naging
maganda sa kanyang paningin. Doon lamang siya nagkaroon ng pananaw kung bakit
ang relihiyon ang isa sa mga bagay na akala ng mga tao’y nagbibigay-linaw
ngunit sa huli’y binubulag na pala ang karamihan sa mga Pilipino. Oo nga’t
walang mga prayle ngayon at halatang nandaraya sa mga Pilipinong hindi naman
madre, padre, o taong-loob ng simbahan ngunit nagkakatotoo pa rin ang sinasabi
ni Rizal na ang isa sa mga pangunahing dahilan kung bakit tamad ang mga
Pilipino’y ang relihiyon. Kung babalikan ang unang mga pahayag, bakit iniaasa
na lamang ng mga Pilipino, na ang kanilang tadhana, ay nasa kamay nga naman ng
isang Makapangyarihan? Totoo naman ito, sa usaping mayroon naman talaga, bilang
gobyerno, o iba pang kumokontrol sa gobyerno, na mayroong Makapangyarihan sa
lipunan. Pero paano ang relihiyon bilang makapangyarihang ‘di halata sa mga
Pilipino? Makikita pa rin kaya ito ni Rizal sa hindi na ganoon kalapastangan ng
mga pari dahil wala nang mga prayleng kolonisador sa ngayon? Kung magpapatuloy
ang pagiging intelektwal, palamasid, palaisip at palatanong ni Rizal, sa
usaping relihiyon, maaaring maikintal pa rin sa diwa niyang kuwestiyunin ang
Kristiyanismo. Bakit? Sa panahon ngayon, mayroon nang Ateismo. Maaaring masagi
ang kanyang isipan kung bakit may mga taong walang relihiyon kaya siya magiging
palatanong sa isyu, at sa mga tao na ring kasangkot dito. Magbabago at
magbabago pa rin talaga ang pananaw ni Rizal sa relihiyon kahit na sa panahon
ko siya mabuhay.
Kung sasapitin ng paglaki at wala nang
papatay sa kanya kahit na ano pang relihiyon o pagtalikod ang gawin niya,
maaari nang ipagpatuloy ni Rizal ang pagiging Ateista kung sa ganoon lang din
siya makapagbubukas ng diwa’t magiging mapagpalaya sa mga ideya. Mas maaga
siyang makapag-iisip ng mas magagandang mga bagay, dahil hindi na lamang
naikakahon sa dami ng mga pagbabawal ng relihiyon. Maipagpapatuloy niya ang
pagiging liberal at mag-aaral pa rin sa Ateneo’t lalo pang magiging mausisa sa
mga bagay-bagay, dahil hindi nagtatapos ang kagustuhan niyang matuto nang
matuto. Magpapatuloy pa rin ang pagiging mahilig niya sa panitikan, kahit na
lunsad ang internet sa ngayon, dahil si Rizal, unang-una, bilang din namang
palamasid, magiging palatanong mula sa pagmamasid, maghahanap at maghahanap
siya ng kasagutan sa mga aklat. Kung gusto pa ring labanan ang ganitong ideya
na hindi mag-iinternet si Rizal, at sabihin na nating mas mabilis sa Google at
maiisip naman ni Rizal iyon, pupuwede pa rin. Kung intelektwal din naman si
Rizal at uhaw sa kaalaman ay hinding-hindi siya mailalayo sa mga intelektwal
ding websites. Manonood siya ng video sa internet, mga palabas sa TV, mga
pelikula ng Pilipinas, pelikula ng ibang bansa’t magiging kritiko ng mga ito,
kung paanong nakapagpapahalaga at ambag sa lipunan, at maaari rin siyang maging
direktor ng kanyang sariling pelikula kung magiging kabisado niya ang pagkritik
sa mga ito’t kung paano sila nililikha! Ang pagiging malapit ni Rizal sa
paglalahad o paghahayag ng mensahe sa makasining na pamamaraan, sa tingin ko,
ay hinding-hindi mawawala sa kanya.
Siyempre, hindi diyan nagtatapos ang
pagkalap at pagkalat ng kaalaman ni Rizal, mangyayari rin ang sinasabi sa mga
kabanata sa buhay niya na mangingibang bansa siya para pa rin sa kapangyarihang
intelektwal. Sa Europa pa rin ang diretso niya dahil sa usaping pangkasaysayan,
hindi naman magbabago kung saan nagbukal ang magagandang pilosopiyang kumalat
sa maraming parte ng mundo’t umabot kay Rizal. Habang kinikritiko (pa rin) ang
dahilan sa likod ng malalaking kaibahan ng mga airport ng Pilipinas kaysa sa
mga airport ng ibang bansa, siya ay magtutweet o post pa rin sa Facebook
tungkol sa kanyang mga napupuntahan. Oo’t marami ngang ganito sa ngayon pero
nais kong ibahin pa rin sa atin si Rizal. Ang pagiging malaki ng ulo ni Rizal ay
hindi pa rin mawawala sa kanya’t ipagpapatuloy pa rin niya ang pagdodokumento
ng kanyang mga nagagawa sa buhay kung kaya’t magiging mas malinaw para sa mga
susunod nang henerasyon ang kanyang sinusubukang gawing kadakilaan. Alam pa rin
niyang magiging tanyag siya balang araw kaya imbis na magsulat siya gamit ang
pluma sa kanyang diary ay mamakinilyahin niya na sa kanyang laptop, mismo sa
kanyang blog ang mga pangyayari sa kanyang paglalakbay para sa kaalaman.
Ngunit, hindi pa siya sikat sa mga ganitong panahon, kasi nga, tipikal pa
lamang ang ganitong dating ngunit malayo pa rin sa karamihan dahil pagiging
maalam pa rin ang habol ni Rizal. Huwag pa ring iiwan ang imaheng artista siya’t
ang pagiging masining at mapaglahad din ng kanyang mga bagong ideya o malalim
na pagkritiko’y hindi mailalayo sa kanyang pagkatao. Alalahaning ang mga bumuo
sa kanya bilang Rizal noon, ang panitikan at ang sining, ang siya pa ring mga
bagay na bubuo sa kanya ngayon.
Sa ibang bansa lang kaya magpupunta si
Rizal? Kung ating babalikan ang tunay na Rizal sa panahon niya, kinailangan
niya pa talagang mangibang bansa para lamang matuto sa kasaysayan ng Pilipinas
dahil sa ginawang pagsasara ng kurtina ng mga prayle. Kung ngayon ay lantad na
ang It’s More Fun in the Philippines campaign ng DOT, kung marami na rin lamang
nakasulat tungkol sa kasaysayan ng Pilipinas sa iba’t ibang mga silid-aklatan,
hindi na rin malayong Pilipinas muna ang libutin ni Rizal bago niya libutin ang
mundo. Kung mayroong nakaisip, tulad ni William Henry Scott na maraming hindi
pa nalalaman ang karamihan sa mga Pilipino tungkol sa kasaysayan at kultura ng
Pilipinas, hindi malabong maisip din ito ni Rizal, sa dami ba naman ng kanyang
mababasa tungkol dito kumpara sa panahon niyang sobrang katiting. Sa
dinami-daming kanyang maaaring mabasa tungkol sa Pilipinas, nanaisin niya ring
puntahan ang mga lugar na kasangkot katulad ng ginawa niya sa mga Europeong
bansa. Kahit na ang isa sa mga layunin niya’y makapag-aral at matuto sa
kasaysayan ng Pilipinas, magiging uhaw pa rin siya sa kaalaman. Hindi niya rin
kailangan pa, kung tutuusing maging surgeon ng mata dahil maaari naman nang
ipagamot ang kanyang ina sa ganitong mga panahon. Naipaliwanag na rin dating
may-kaya ang kanyang pamilya, lalo na ng kanyang kuyang nagpaaral sa kanya.
Siya ang isa sa mga makapagtatanggal
ng lente at makahahalata na hindi siya ang may hawak sa salamin, sa kulturang
sinasabing sumasalamin sa pagkatao. Bilang opthalmologist ng pangmamatang kultural,
mahahalata niyang mayroong naghahawak sa salamin ng kulturang Pilipino at hindi
ang Pilipino mismo ang nagsabit nito sa kanyang dingding. Isa si Rizal sa mga
sisilip sa likod nito’t uunawain kung ano ang dahilan ng pagiging ganitong
kasaklap na kinahinatnatnan ng kultura ng Pilipinas. Sa pagiging maalam niya sa
panitikan, hindi malayong sumulat na naman siya ng nobelang kultural at sosyal.
Sa aspetong pangkultural na pagmamasid, kung kinuwestiyon na niya dati pa at ‘di
malabong maging Ateista siya sa mga panahong naggagalugad sa Pilipinas at
mundo, ‘di rin malabong magtanong ang Atenista tungkol sa kanyang sariling
kultura. Ang mga pananaw tungkol sa kasaysayan at kultura’y magkadikit kung kaya’t
maaari niyang talakayin ang mga bagay-kultural na nakaaapekto sa mga Pilipino,
sa kanilang mga pamumuhay at paghahanap ng dahilan sa pagiging mahirap ng
Pilipinas. Babalik at babalik sa pagtingin sa may hawak ng salamin.
Sa patuloy na pag-agaw sa may hawak ng
salami’y papasok na rin sa usaping panlipunan. Bilang pagpapatuloy at
pagpapatibay sa pagkataong Pilipino, dahil na rin sa naising itaguyod ang
sarili, ang sariling kultura, ang paghahanap ng problema sa Pilipinas,
partikular sa lipunan ay sasagi sa intelektwal na katulad ni Rizal. Kukuwestiyunin
ang pagkakaroon ng mahihirap kahit na napakakatolisado ng Pilipinas. Kukuwestiyunin
ang pinapakita ng media kumpara sa kanyang mga nakikita. Kukuwestiyunin ang
habol ng ibang bansa sa Pilipinas. Kukuwestiyunin ang mga kasinungalingang
hindi nakasulat pati ang mga katotohanang hindi nakasulat. Kukuwestiyunin ang
mga nakuwestiyon na. Ang ganitong pag-iisip ni Rizal ay mas lalaong
maipayayabong kahit na hindi na siya umalis ng Pilipinas. Laganap na ang
pagsasalin at internet kung kaya’t mabilis kumalat ang mga isyu, ang mga balita
tungkol sa lipunan ngayon. Mas mapadadali ang pagkalat ng kanyang nobela (o
pelikula!) sa panahon ngayon. Mas maraming makaaapekto’t magiging mga kritiko
na rin. Sa ganitong usapin, maaaring maging malabo na ang maaaring maging
pagsikat, bilang pagsasabi na rin ng katotohanan sa bahaging ang pagsulat ng “Rizal
Ngayon” ay mahirap dahil hindi rin talaga masasabi. Sinisikap lamang ng
manunulat na dalhin ang mga umaangat na katangian ni Rizal na nagdala sa kanya
sa kanyang katanyagan sa panahon niya noon na maraming nakaapekto sa mga
artista’t kritiko ngayon. Hindi lang naman si Rizal ang maaaring
makaimpluwensiya sa mga manunulat ngayon. Hypothetically nating tanggalin si
Rizal sa kanyang panahon, sinong bayani kaya ang maaaring makaimpluwensiyang
mag-isip-panlipunan sa ngayon? Maaaring si Bonifacio pero kay Rizal natuto si
Boni. Sino pa? Maaaring iba pang manunulat na nakaimpluwensiya kay Rizal.
Maaaring si Marx o iba pang mga teyorista. Sa ganitong maraming kalaban na sa
panitikan at pagiging matinik na ng pagtanggap ng mga hurado’t pagiging popular
ng mga target na mambabasa, magiging mahirap nang sumikat si Rizal dahil nga’t
marami pa ring tamad at bulag na Pilipino. Mahirap din namang magpakamainstream
at pasukin ni Rizal ang larangan ng pagpapatawa para lamang mapansin dahil
naniniwala akong isang napakaseryoso niyang tao. Maaaring maging sikat na
lamang siya sa akademya ngunit mahihirapan na siyang pumasok sa popular na
panitikan. Hindi rin niya mapapasok ang
mga genre ng pagpapatawa, o horror na patok sa mga Pilipino. Kung drama lang
din lamang ang pag-uusapan, si Direk Rizal ay maaari. Kung hahanapan lang din
natin siya ng butas sa katanyagan, hindi kaya niya subukang magsulat ng
pelikulang tungkol sa pag-ibig ngunit makapanggugulat ng soysyalismo’t realismo?
PangCinemalaya ang dating ngunit kilalang manunulat si Rizal at satirikal
magsulat. Maaari siyang makalusot sa paghawak sa leeg ng MTRCB para lamang sa
mga bata at madre. Hindi ba’t bukambibig niya ang pagiging pag-asa ng kabataan?
Matatakot pa ba siya sa panahon ngayon? Kung magiging napakamalikhain niya’t
mahiwatig sa kanyang mga simbolong gagamitin sa pelikula, maaari pa nating
maisalba ang kanyang pagdodokumento ng kanyang buong buhay para lamang sa daang
kasikatan.
Sa pagiging tanyag na ni Rizal sa pagpapakilala’t
pagsasalaysay ng pagkataong Pilipino, maaari rin siyang magsiwalat ng mga
bagay. Kung hindi siya natakot sa mga kolonisador na prayle’t handang ikamatay
ang pagpapakilala ng pagkakapantay-pantay, imposible namang matakot siya sa
kapwa Pilipino. Oo, nagpapapatay ng mga nagsisiwalat sa kanila, pero wala pa
ring talab kay Rizal ang pananakot kahit anong panahon pa man siyang
manggaling-puluti’t ilaglag sa bagong espasyo. Magiging manunulat pa rin sa mga
pahayaga’t patuloy na magkukuwestiyon sa mga problema ng lipunan. Hindi niya
lilimitahan ang kanyang sarili dahil sa pananakot na naririnig bagkus susulat
sa kanyang blog o pahayagan tulad ng Rappler’t maaaring maging trend sa internet
dahil sa “bandwagoning” ng social networking sites. Napilitan ma’t
pagpapapansin ang motibo ng mga taong nakikisali sa mga tunay na palaban, ang
mga ideya pa rin na kanilang nasagap mula kay Rizal ang magsisilbing kislap sa
kanilang mga mata na mayroong ginagawang mga pandaraya, tulad nina Napoles at Solis.
Problem was: "Ano kaya si JR ngayon?"